يادداشتي از عرفان احمد خانى
شمال خراسان شامل شهرهاى بجنورد، اسفراين، درگز، قوچان و شيروان است . بخش عمد ه اى از ساكنين اين نواحى را مهاجرين كُرد و ترك تشكيل مى دهند.بخشى از موسيقى شمال خراسان، موسيقى كوهپايه اى است.� اين نوع موسيقى توأم با فرياد است. در كنار آن، موسيقى جلگه و دشت قرار دارد كه ملايم تر و درونى تر است . موسيقى الله مزار،اناركي، دوقرسه، و هراى موسيقى اين نواحى است. هنرمندان موسيقى در اين مناطق: 1ـ عاشق ها 2 - بخشى ها 3ـ لوطى ها هستند. عاشق ها قديمى ترين هنرمندان اين منطقه اند كه نوازندگان سازهاى سورنا، دهل، كمانچه، قشمه و دياره اند و از رقصندگان بزرگ شمال خراسانند.بخشى ها نوازندگان دوتار، آوازخوان� و داستا ن سرا بود ه اند. در روايات عاميانه، ”بخشى“ فردى استثنايى است كه خداوند به او موهبتى عطا فرموده است.لوطى ها پيا م رسانان جامعه خود بوده اند. وسيله آنها يك دايره بوده؛ ممكن بود آنها آهنگ هاى رقص را بخوانند يا بنوازند.لوطى ها در حكم روابط عمومى با پيام رسانان جامعه خود بوده اند. وسيله آنها تنها يك دايره بوده است.لوط ى� ها نيز مانند عاشق ها در قديم حق انتقاد داشته اند. آنان دائما در سفر بودند و ناقلان اخبار و وقايع به شمار مى آمدند.امروزه ديگر در شمال خراسان كمتر لوطى ديده مى شود و اين گروه تقريبا از بين رفته است منطقه اى كه امروزه در نقشه فعلى ايران خراسان شمالى ناميده مى شود ، تركيب قومى ويژه ا ى دارد كه اغلب ترك زبان ها و كرد زبان ها و تا حدودى فارسى زبان ها در آن سكونت دارند ؛ا ين در حالى است كه قوچان در اين منطقه داراى اهميت فرهنگى بيشترى است و يك كانون به شمار مى رود كه در آن اقوام ترك و كرد تركمن و فارس نيز زندگى مى كنند ؛اين تركيب قومى باعث آميزش فرهنگى شده است به گونه اى كه موسيقى تركمنى توانسته در بخشهايى از موسيقى شمال خراسان تاثير عميقى داشته باشد. درمنطقه شرقى استان خراسان رضوى هم كه شهرهاى خواف, تربت جام و تايباد آن منطقه هستند ، به نوعى داراى مركزيت موسيقى در اين استان است ضمن اينكه موسيقى جنوب خراسان نيز با تمام اهميتش در مجموع مختصرتر از دو قسمت ديگر خراسان است كه ساز دو تار در 30 سال گذشته در اين منطقه كمتر ديده شده است ؛ اين در حالى است كه سازهايى كه در اين سه منطقه فرهنگى خراسان متداول هستند به غير از دو تار همه مشترك هستند. خراسان داراى يكى از غنى ترين و قديمى ترين فرهنگ موسيقى در مناطق ايران است. ابونصر فارابى فيلسوف و موسيقى دان بزرگ مسلمان، پايه تحقيقات موسيقى خود را بر تنبور خراسان استوار كرده است و در كتاب معروف و عظيم خود موسيقى الكبير، باب مستقلى را به تشريح عليمى اين ساز كهن اختصاص داده است. جلگه قوچان، نيشابور و سبزوار داراى موسيقى ملايم تر و درونى تر است. شعرا و عرفاى اين دو منطقه گاه به زبان فارسي، گاه كردي، گاه تركى و حتى عربى را براى انتقال و بيان مقاصد و احساسات خويش به كار بردند. هجران و شارهاى تاريخى وارد آمده� بر اقوام ساكن در اين منطقه خراسان، تأثير مستقيمى بر موسيقى اين خطه بر جا گذاشته است،به گونه اى كه در موسيقى اين منطق هم ملودى و اشعار رزمى و حماسى وجود دارد و هم سوگ آوا و سوگنامه و مقا م هائى مانند ”الله مزار“ و ”دو قرسه“، ”اناركي“ و� ”هراي“ ا شاره به قتل و غارت و حوادث پرسوز و گداز و آوارگى اقوام اين منطقه دارد.